Surowce krytyczne dla dekarbonizacji
Warto się zastanowić, czy nie popadamy z jednego uzależnienia w drugie. Odejście od stosowania paliw kopalnych nie może być procesem, który choćby i w okresie przejściowym miałby pozbawić poddane temu procesowi społeczeństwa pełnego dostępu do paliw, energii czy też – wbrew oczekiwanym i naturalnym trendom rozwoju – doprowadzić do obniżenia jakości życia ludzi.
Planowany w związku z tym szereg istotnych, głębokich i o doniosłych konsekwencjach zmian o zasięgu prawie globalnym powinien przebiegać w sposób planowany, zrównoważony oraz bezpieczny i rozłożony w czasie. Należy zdać sobie sprawę z faktu, że taka transformacja wymagać będzie znacznego zwiększenia mocy produkcyjnych czy wydobycia w obszarach, które do tej pory nie były kluczowe dla naszej cywilizacji czy gospodarki. Nowe technologie wytwarzania, przesyłu i magazynowania energii oraz ich nośników, a także rozwój tych już dojrzałych zwiększy zapotrzebowanie na szereg surowców określanych obecnie jako krytyczne. Ten aspekt transformacji energetycznej jest jak dotąd mało dostrzegany przez większość osób, które się nią zajmują: polityków, decydentów, dziennikarzy i naukowców. Dlatego chciałbym przybliżyć zagadnienia związane z dyrektywą CRM (Critical Raw Materials) i wyzwaniami w obszarze surowców krytycznych niezbędnych dla transformacji energetycznej, które są z nią powiązane, a czasami wręcz ją warunkują.
Mówiąc o technologiach dekarbonizacyjnych, większość ma na myśli urządzenia takie jak elektrolizery do produkcji wodoru, ogniwa paliwowe, turbiny wiatrowe czy panele fotowoltaiczne. Mało uwagi zwraca się jednak na to, z jakich surowców i z udziałem jakich pierwiastków są one wykonane – co jest sercem tych technologii. Emanacją tego problemu jest opublikowany 16 marca 2023 r. na stronie Komisji Europejskiej nowy wykaz surowców krytycznych (CRM). Polecam Państwu zapoznanie się z wybranymi elementami tego dokumentu. W tym krótkim felietonie przybliżę jego znaczenie dla przyszłości dekarbonizacji. Dokument ten ma wytyczyć działania w zakresie badań naukowych i innowacji, ukierunkować negocjacje umów handlowych oraz stymulować wdrażanie nowych projektów w zakresie rozpoznania i eksploatacji CRM. Rozporządzenie ustanawia poziomy produkcji, przetwarzania i recyklingu dla rynków wewnętrznych oraz implikuje dywersyfikację dostaw surowców krytycznych. Nowością jest wyodrębnienie w ramach surowców krytycznych szeregu surowców strategicznych (16 spośród 34 na liście). Znaczenie strategiczne danego surowca określa się na podstawie jego istotności dla transformacji energetycznej, technologii cyfrowych, zastosowań obronnych i kosmicznych. W tym miejscu nadszedł czas na powtórkę ze znajomości układu okresowego pierwiastków, bo dekarbonizacja czy transformacja energetyczna to nie tylko wodór, ale też znaczna część tablicy Mendelejewa.